Jo'natish jarayoni haqida umumiy ma'lumotlar

1. O‘zbekistonning migrant ishchilarni yuborish  tizimidagi o‘zgarishlar

Migrant mehnatchilari tizimining o‘zgarishlari haqida quyidagi jadvalda keltirilgan.

O‘zbekistonda 1995-yildan boshlab chet elda ishlash uchun davlat organlaridan ishlash ruxsatnomasi olish talab etilgan va xususiy sektorning migrantlarni yuborish faoliyatiga ruxsat berilmagan edi. Biroq, 2018-yildan boshlab xususiy bandlik aganetliklari orqali migrantlarni yuborishga ruxsat berildi. 2019-yilda Yaponiya va O‘zbekiston o‘rtasida kasbiy malaka amaliyoti (stajor) va maxsus malaka vizalariga oid memorandum imzolandi, shu orqali Yaponiyaga migrantlarni yuborish sekinlik bilan oshdi (2023-yil dekabr holatiga 305 nafar).

Yaponiyada istiqomat qiladigan o’zbekistonliklarning soni quyidagicha:

Manba: Yaponiyada istiqomat qiluvchi xorijliklarning statistikasi.

2. Migrant ishchilarni yuborishga mas’ul bo’lgan davlat organlari

Bandlik va kambag’allikni qisqartirish vazirligi, Tashqi mehnat migratsiya agentligi, Vazirlar Mahkamasi immigratsiya bilan bo’gliq vazifalarni bajarishga mas’ul bo’lgan davlat tashkilotlari hisoblanib, ularning faoliyat tafsilotlari quyidagi jadvaldagidek.

Migrant ishchilarni jo’natish, Tashqi mehnat migratsiya agentligi va xususiy bandlik agentliklari orqali amalga oshiriladi. 2024-yil iyul holatiga, 16 ta kompaniya rasmiy ro’yhatdan o’tgan bo’lib, ularning 7 tasi Yaponiya ishchi jo’natish faoliyati bilan shug’ullanishi haqida ma’lumot keltirilgan. 【Bandlik agentliklari ro’yhati】

Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi Bandlik va kambag’allikni qisqartirish vazirligining tasarrufida boʻlgan boʻlsa-da, mustaqil davlat tashkiloti sifatida migrantlarni yuborish bilan shugʻullanadi. Xususiy bandlik agentliklariga litsenziya berish, bekor qilish va ularni nazorat qilish jarayoni Bandlik va kambag’allikni qisqartirish vazirligi tomonidan amalga oshiriladi.

3. Jo’natish haqida

1. Kasbiy malaka amaliyoti (stajor)

Stajor vizasi bo'yicha ishga borishda jo'natish tashkilotining ishtiroki majburiydir. Shuning uchun, Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi yoki xususiy bandlik agentliklari orqali stjorlarni ishga qabul qilish zarur.

2. Maxsus malaka

Vetnamdan farqli o'laroq, maxsus malakaga ega chet elliklarni qabul qilishda jo'natish tashkilotining ishtiroki shart emas. Shu sababli, Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi yoki xususiy bandlik agentliklari orqali jo'natishdan tashqari, maxsus malakaga ega chet ellik bilan bevosita mehnat shartnomasini tuzish orqali ham qabul qilish mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, O'zbekiston hududida ishga talabgorlarni izlamoqchi bo’lib, uchinchi shaxsga ishga talabgorlarni topish yoki tavsiya qilishni topshirganda, bu uchinchi shaxs xususiy bandlik agentligi sifatida litsenziya olgan bo'lishi zarur.

3. Boshqa o’ziga xos xususiyatlari

• Katta miqdordagi deposit

2020-yilda qonunga kiritilgan o'zgarishlargacha, xususiy bandlik agentliklari litsenziya olish uchun 50,000 AQSh dollarini "xorijdagi mehnat migrantlarining huquq va manfaatlarini qo'llab-quvvatlash va himoya qilish fondiga" depozit qilishi kerak edi (“Xususiy bandlik agentliklari to'g'risida”gi qonunning 13-moddasi). Biroq, O‘zbekiston ichida yomon niyatli agentliklar ishga talabgorlardan katta miqdorda to‘lovlar (taxminan 2000-3000 AQSh dollari) olgan bo‘lsa-da, chet elda ish beruvchini topa olmagani tufayli ko‘plab muammolar yuzaga kelgan va bu holatlar ommaviy axborot vositalari hamda Senatda ko‘rib chiqilib, ijtimoiy muammoga aylangan. Shu sababli, 2020-yilda mehnat migrantlarini himoya qilish maqsadida tartibga solish kuchaytirilib, 8500 baravar bazaviy hisoblash miqdoriga teng (taxminan 229,000 AQSh dollari) depozit kiritish talab qilindi. Ushbu qat'iylashgan tartib tufayli litsenziyalar bekor qilinishi ko’payib, 2024-yil iyun holatiga ko'ra atigi 14 ta xususiy bandlik agentligi litsenziyaga ega bo'lib, ularning 6 tasi Yaponiyaga ishchilarning jo‘natilishini amalga oshiradi.

• Ishga talabgorlardan olinadigan jo‘natish xizmat haqi erkinlashtirilishi

2020-yilgacha jo‘natish xizmat haqlari bo‘yicha hech qanday tartib yo‘q edi, biroq yuqoridagi sabablarga ko‘ra tartib kuchaytirilib, 2020-yil noyabr oyidan boshlab xususiy bandlik agentliklariga ish qidiruvchilardan jo‘natish xizmat haqi olish taqiqlangan (“Xususiy bandlik agentliklari to‘g‘risida”gi qonunning 13-moddasi), faqat konsalting haqi sifatida 340,000 so‘m (2024-yil iyun holatiga ko‘ra taxminan 4,300 yen) olishga ruxsat berilgan edi (shuningdek, qonunning 14-moddasi).

Biroq, 2024-yil 1-iyuldan boshlab jo‘natish xizmat haqlarini belgilash yana erkinlashtirildi, shuning uchun kelgusida jo‘natish xizmat haqlari oshib ketishi ehtimoli mavjud.

※ Xususiy bandlik agentliklari bilan suhbatlarga ko‘ra, bir nechta agentliklar yapon tili o‘qitish xarajatlari, viza ariza topshirish bo’yicha yo’l-yo’riqlarning xarajatlari kabi xizmatlar orqali ishga talabgorlardan 1000-2000 AQSh dollari atrofida mablag‘ olmoqda.

※ Stajor bo'lib ishlayotganlar bilan qilingan suhbatlarga ko'ra, ba'zilari yuqorida keltirilgan miqdordan ham ko'proq pul to'laganliklarini aytishdi.