O‘zbekistondagi migratsiya vaziyati haqida umumiy ma’lumot

Migratsiya faoliyati tendensiyalari

O‘zbekistonda aholi soni 36 milliondan oshib, ulardan taxminan 2 million kishi (erkaklar – 1,452,300, ayollar – 547,700) muhojir ishchilari sifatida ro‘yxatdan o‘tgan (IOM Compilation Report). Chet elda yashovchi o‘zbeklar umumiy aholi sonining taxminan 6% ini tashkil qiladi. Quyidagi jadvalga ko‘ra, bu nisbat Osiyo mamlakatlari bilan solishtirganda ham yuqori bo’lib, O‘zbekistonda aholi sonining o‘sish tezligiga mehnat bozorining kengayishi nomutanosibligi sababli, 2024 yilda mehnat migratsiyasiga oid Prezident farmoni chiqarilgan bo‘lib, 2026-yilga qadar bir necha yuz minglab muhojir ishchilarini yuborish rejalashtirilgan. Yaponiya ham migrantlar yuboriladigan mamlakatlar qatoriga kiradi va 2026- yilgacha 10 mingdan ziyod ishchi kuchi yuborish rejalashtirilgan.

Manba: EY Shin Nihon mas'uliyati cheklangan moliya audit kompaniyasi,2022, “Yaponiyadagi bandlik imkoniyatlaridan foydalangan holda sanoat sohasidagi kadrlar salohiyatini rivojlantirish loyihasiga oid ma'lumotlarni yig'ish va tasdiqlash bo'yicha hisobot", JICA (quyida esa "JICA-EY hisobotlari")

Manba: JICA-EY hisobotlari

Tashqi mehnat migratsiyasi idorasi ma'lumotlari

Tashqi mehnat migratsiyasi idorasining ma'lumotlariga ko‘ra, migratsiya ishchilari sifatida ro‘yxatdan o‘tganlarning aksariyati Rossiya, undan keyin esa Qozog‘iston, Turkiya va Janubiy Koreyaga yo‘l olishadi. Muhojir ishchilarining 50% idan ko‘prog‘i qurilish sohasida faoliyat yuritmoqda, biroq Rossiya va Qozog‘istonda qurilish va qishloq xo‘jaligi sohalarida ishlovchilar soni ko‘proq. Turkiyada esa ayollarning aksariyati uy ishchilari yoki xizmat ko‘rsatish sohalarida (turizm, tozalash va boshqalar) ishlashadi. Janubiy Koreyada esa ishlash ruxsatnomasi tizimi asosida ishchilarning 40% idan ortig‘i ishlab chiqarish sohasida, shuningdek mehmonxona kabi xizmat ko‘rsatish, qishloq xo‘jaligi va qurilish sohalarida ham ishlovchilar mavjud.

Manba: IOM Migratsiya Holati Hisoboti Oktyabr-Dekabr 2023

2023-yilda Tashqi mehnat migratsiyasi idorasi orqali yuborilgan muhojir ishchilar taqsimoti: Rossiya – 29,249 kishi, Janubiy Koreya – 4,882 kishi, Buyuk Britaniya – 1,929 kishi, Qozog‘iston – 1,326 kishi, Yaponiya – 55 kishi, boshqa mamlakatlarga – 1,015 kishi.

2019-yilda Yaponiya bilan stajyor va maxsus malaka dasturlari bo‘yicha ikki tomonlama memorandum imzolangan bo’lib, muhojir ishchilarni yuborish ko‘lami kichik bo‘lsa-da, ushbu jarayon davomiy ravishda o‘sib bormoqda.

O‘zbekistonda o‘rtacha maosh va pul o‘tkazmalar

O‘zbekistonda o‘rtacha maosh oyiga 387 AQSh dollarini tashkil etadi (2024-yil, stat.uz). Shaharlar kesimida ko‘rib chiqilganda, eng yuqori maosh Toshkent hududida  (640 AQSh dollari), eng kam maosh esa Surxondaryo viloyatida (277 AQSh dollari) va Qashqadaryo hamda Namangan viloyatlarida (284 AQSh dollari) qayd etilgan.

Muhojir ishchilarning hududiy taqsimotiga ko‘ra, Farg‘ona vodiysi, Xorazm, Buxoro, Samarqand, Qashqadaryo, Surxondaryo va boshqa viloyatlar aholisining ulushi katta. Umuman olganda, O‘zbekistondagi maosh darajasi past bo‘lgani sababli, migratsiya ishchilarining aksariyati ishlash uchun chet elga chiqadi. Chet elda ishlashdan olingan daromad esa o‘sha mamlakatning maosh darajasiga qarab o‘zgaradi, ammo so‘nggi vaqtlarda iyenaning qiymati pasayganligi tufayli, Koreya,Yevropa, Isroil kabi mamlakatlardagi ish o‘rinlari, Yaponiyadagi maosh darajasidan yuqori bo‘lishi ko‘p uchramoqda.

Chet elda ishlashning asosiy maqsadlaridan biri pul yuborishdir. O‘zbekistonda Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda chet eldan O‘zbekistonga yuborilgan pul o‘tkazmalari hajmi 11,4 milliard AQSh dollarini tashkil etgan bo‘lib, bu mamlakatning YIMining taxminan 12,5 % ini tashkil etadi. Pul o‘tkazmalarining qanday maqsadda sarflanishi oila mavjudligi va boshqa omillarga bog‘liq, lekin O‘zbekistondagi yoshlar o‘rtasida to‘y xarajatlari (O‘zbekistonda to‘yga bir necha ming dollar sarflash odatiy hol) yoki uy va avtomobil sotib olish kabi maqsadlar uchun ko‘plab pul o‘tkazmalarining sarflanishi mumkin deb taxmin qilinadi.